Melancholie van de onrust

De mens is een homo melancholicus, die weet heeft van verlies en vergankelijkheid en dit besef probeert om te buigen tot hoop en creativiteit. Als het tij echter tegenzit en onze melancholie door onrust en angst slechts naar de duistere kant van het verlies getrokken wordt, kan deze omslaan in depressiviteit. Behalve rust, liefde en aandacht hebben we ook sociale verbondenheid en een bloeiende politiek-culturele wereld nodig om onze angsten te bezweren en de melancholie 'gezond' te houden. In dit essay onderzoekt Joke J. Hermsen met denkers als Hannah Arendt, Ernst Bloch en Lou Andreas-Salomé wanneer de mens nog over voldoende macht, daadkracht en hoop beschikt om over het verlies heen te stappen en een nieuwe verhouding tot de wereld en zichzelf te zoeken.

`Lang ben ik voor het woord 'ziel' teruggedeinsd. Zelden heb ik het in filosofische zin in de mond genomen. Eigenlijk begrijp ik niet wat me bezielde toen ik uitgerekend de verhouding tussen tijd en ziel als onderwerp voor dit essay voorstelde. En daar is het woord alweer gevallen. Wat me 'bezielde'. Daar glipt het op de eerste bladzijde van dit dagboek door mijn vingers heen, alsof het eens flink de draak wil steken met mijn schroom. Tegen het decor van de Franse Bourgogne mijmert Joke J. Hermsen over de ziel. Ze koppelt de ziel aan de ervaring van de innerlijke tijd, die verschilt van de dwingende kloktijd waar we ons meestal naar richten. Gaandeweg begrijpt ze steeds beter wat Nietzsche bedoelde met 'de windstilte van de ziel' die voorafgaat aan elk creatief proces.

'Ons leven speelt zich af tussen heimwee naar het vertrouwde en een verlangen naar het onbekende. We willen ons geborgen weten en we dromen van een elders. We zijn op zoek naar een plek die ons beschermt en bijeenhoudt, en we worden voortgedreven door een verlangen naar de verte.' Zo begint deze filosofische memoir, waarin Joke J. Hermsen een diepgaande analyse geeft van het ambivalente menselijke verlangen naar geborgenheid en de lust om eropuit te gaan. Ze onderzoekt in dit persoonlijke verslag van een zomer vol omzwervingen de vraag waar we nog thuis kunnen zijn in de wereld. Ze houdt ook haar eigen heimwee scherp tegen het licht, die haar al sinds haar kindertijd achtervolgt. In een boeiende dialoog met denkers en dichters als Hannah Arendt, Maya Angelou, Rainer Maria Rilke, Lou Salomé, Friedrich Hölderlin, Simone Weil en Ingeborg Bachmann schetst Hermsen de ervaring van vervreemding en thuisloosheid, en de hoop op een thuiskomst in verhalen, herinneringen en politieke

Hoe meer ruimte tussen de dingen je leven kan veranderen In een wereld die steeds voller, sneller en luider wordt, raken we iets essentieels kwijt: de tussenruimte. Die ogenschijnlijk lege momenten waarin niets hoeft en alles mag ontstaan. In Japan bestaat daar een prachtig woord voor: ma. Het gaat over de ruimte tussen de dingen - en vooral over de kwaliteit van die ruimte. De pauze tussen twee ademhalingen. De stilte die een gesprek diepgang geeft. De leegte waarin iets nieuws kan ontstaan. Miriam Evers ging op zoek naar ma. Ze reisde naar Japan en sprak met filosofen, kunstenaars en denkers als Erik Scherder, Joke J. Hermsen en Michel Dijkstra. Zo ontdekte ze hoe actueel deze oude Japanse wijsheid is. Dit boek is een pleidooi om ruimte terug te vinden. Het nodigt je uit om opnieuw te kijken naar wat er tussen de dingen zit - in tijd, in ruimte en in relaties. Niet alles hoeft gevuld of gezegd te worden, want juist in die leegte ontstaat betekenis, rust en verbinding. Met een

Tegen het decor van de Franse Bourgogne mijmert Joke J. Hermsen over de ziel.

Zestien vrouwelijke schrijvers, essayisten, columnisten en filosofen schrijven een brief aan Simone de Beauvoir. Ze vertellen haar waarom ze schatplichtig zijn aan haar oeuvre. Waarom gaat hun hart sneller kloppen van De Beauvoir? Zijn de fans van het eerste uur nog steeds zo enthousiast over haar? En hoe inspireert ze nieuwe generaties feministes? Met brieven van: Nadia de Vries, Daan Borrel, Heleen Debeuckelaere, Aafke Romeijn, Hasna El Maroudi, Khadija al Mourabit, Ayaan Abukar, Linda Duits, Jannah Loontjens, Daan Roovers, Marjan Slob, Joke J. Hermsen, Marja Pruis, Elma Drayer, Kristien Hemmerechts en Jolande Withuis.

Niet alleen de aftocht van het christendom, maar ook de opkomst van de publieke religie heeft het rouwen veranderd. Zo ontstonden nieuwe mythes rondom het rouwen. Wat betekent dit voor de psychiatrie die onderscheid maakt tussen rouw en depressie? Naar die vraag gaat de auteur op zoek. Freud, Vestdijk en Camus wijzen hem hierbij de weg met hun gedachten over het christendom, rouw, depressie en opstandigheid. Maar ook de ervaringen die hij zelf opdeed, onder meer in zijn psychose na zijn vroege afscheid van het geloof en daarna in zijn eigen depressies. Maar ook in de rouw na de dood van zijn geliefde die hem opnieuw deed verlangen naar een vorm van transcendentie. Het corona-virus bracht andermaal gevoelens van rouw teweeg, maar ook een hernieuwde verbondenheid met alles. Zou het mogelijk zijn om rouw en melancholie in een ander format te gaan zien? Meer ecologisch, als deel van een golfslag in een veel groter geheel. Zo werd het christendom als rouwproces de bottomline voor een essay

In Het begin van de melancholie betoogt Ben Schomakers dat we ons hoofd niet moeten afwenden van ons verdriet. Immers, verdriet kan ons inzicht geven in wie wij zijn, maar ook in wat een mens is. In dit prachtige essay komen verschillende, zeer herkenbare facetten van onze omgang met verdriet en melancholie aan bod: de moeizaamheid van de troost, het geheugen van het verlangen, het dwepen met het tragische en het vrije-onvrije verder leven na het verdriet. Een originele kijk op melancholie als hoopgevende bron van inzicht in de structuur van de ziel en het bestaan.

Moed, humor, een intens gevoel voor schoonheid, doorzettingsvermogen, kracht - dat zijn de eigenschappen van Rosa Luxemburg (1871-1919) die in het oog springen bij lezing van de brieven van deze dwarse denker. Luxemburg schrijft de brieven uit de gevangenis aan vrienden, strijdkameraden, geliefdes, bewonderaars. Ze laat een bijzonder veelzijdige persoonlijkheid zien die niet snel bij de pakken neerzit, integendeel: vaak moet ze anderen ervan overtuigen dat er hoop is, dat het goedkomt. Ze schrijft over dieren en bloemen die ze door de tralies waarneemt, over mooie herinneringen, over trouw en ze veegt vriendinnen die haar wat kwijnend voorkomen fel de mantel uit. 'Toen ik haar brieven voor het eerst las, werd ik niet alleen getroffen door de poëtische zinnen en sprankelende stijl, maar ook door de menselijke betrokkenheid die eruit sprak.' - Joke J. Hermsen

Biografie van de boeddhistische meditatielerares Jotika Hermsen. Om Jotika Hermsen (1932) kun je niet heen in boeddhistisch Nederland. Maar voordat ze Jotika werd, leidde ze nog drie andere levens. Ze kwam ter wereld als Jo, oudste boerendochter in een groot rooms-katholiek gezin. Van haar 21ste tot haar 43ste was ze kloosterzuster Marie-Louise, die als eerste non de Sociale Academie deed en maatschappelijk werkster werd. Als Joke werd ze in 1978 leidster van de therapeutische cocounselinggemeenschap in Nederland. En zo'n dertig jaar geleden werd ze Jotika: leidinggevende in een Amsterdamse tempel, boeddhistisch non en - op haar eigen voorwaarden - gelauwerd meditatielerares. Voor deze biografie sprak journaliste Frieda Pruim uitvoerig met Jotika Hermsen en met ruim veertig mensen om haar heen. Ze kreeg toegang tot Jotika's persoonlijke archief en putte uit historische bronnen. Daarmee schetst dit boek ook een beeld van bijna een eeuw levensbeschouwelijke ontwikkelingen in Nederland.