Dat is alles

Gerrit Kouwenaar, een van de dichters uit de Vijftigersgroep, had een onvervreemdbaar eigen stem, een eigen vocabulaire en zelfs een eigen grammatica; hij was iemand die de taal nieuw leven inblies. Zijn gedichten, waarin de 'ik' vervangen werd door 'men' en de punt door een streepje, zetten de tijd stil. Soms worden ze moeilijk genoemd, hermetisch, maar wie goed leest ontdekt een ongekend emotionele lading. Kouwenaar dichtte over concrete dingen - een tafel, een brood, een bloedplas -, maar evengoed over de stille witte kamer waarin hij zijn geliefde miste. Tegen het eind van zijn leven stelde hij een bloemlezing uit eigen werk samen, vallende stilte. Voor het eerst verschijnt nu een verzameluitgave van al zijn gebundelde gedichten. Van het vroegste vers tot het allerlaatste, over 'de ochtend dat het nooit meer avond wordt', uit 2005. Mirjam van Hengel, voorheen werkzaam bij uitgeverij Querido en Kouwenaars laatste redacteur, stelde de verzamelde gedichten samen en schreef een

Het was vriendschap op het eerste gezicht, zo herinnert Anna Enquist zich haar kennismaking met Gerrit Kouwenaar. Ze bleven bijna een kwarteeuw goede vrienden, tot zijn dood in 2014. Om de aandacht voor zijn poëzie levend te houden selecteerde Anna Enquist de mooiste gedichten van Gerrit Kouwenaar. 'Geen literair-kritisch verantwoorde bloemlezing waarin alle aspecten van het werk aan de orde komen maar een persoonlijke selectie, gedreven door de vraag hoe Gerrit eigenlijk was en wat hij met zijn werk wilde,' schrijft ze in haar inleiding. Het resultaat, van woorden gemaakt, biedt een blik op zijn oeuvre - door haar ogen.

Ter gelegenheid van zijn vijfentachtigste verjaardag maakte Gerrit Kouwenaar een keuze uit zijn eigen werk, in samenwerking met collegadichter René Puthaar. Het resultaat is een kloeke bundel 'Kouwenaar volgens Kouwenaar': een selectie van de gedichten die volgens de dichter zelf de kern uitmaken van zijn inmiddels bijn zestig-jarig dichterschap.

Begin jaren negentig ontmoetten Anna Enquist en Gerrit Kouwenaar elkaar op Poetry International in Rotterdam. Enquist was kort daarvoor als dichter gedebuteerd met de bundel Soldatenliederen, die later die week, tot enthousiasme van Kouwenaar, op het festival bekroond werd met de C. Buddingh'-prijs voor het beste poëziedebuut. Kouwenaar had net een geur van verbrande veren gepubliceerd en werd met Lucebert allerwegen beschouwd als de belangrijkste levende Nederlandse dichter. De ontmoeting betekende vriendschap op het eerste gezicht en markeerde het begin van een langdurige omgang die zijn beslag kreeg in jaarlijkse bezoeken aan Kouwenaars huis in Zuid-Frankrijk, gezamenlijke literaire excursies in het buitenland, geregelde ontmoetingen in Amsterdam. Een tuin in de winter is het verhaal van die dichtersvriendschap: een aangrijpend boek der herinneringen, waarin Anna Enquist behalve over Gerrit Kouwenaar (1923-2014) terloops ook veel over zichzelf, haar (poëzie)opvattingen en

Bij zijn overlijden in 2014 gold Gerrit Kouwenaar als de grand old man van de Nederlandse poëzie: geëerd door zijn collega's, bekroond met alle belangrijke prijzen en geliefd bij het grote publiek, dat hem in de armen sloot na het verschijnen van zijn laatste bundel totaal witte kamer. Daarin gaf hij vorm aan het verdriet om de dood van zijn echtgenote Paula. Een halve eeuw eerder had Kouwenaar de Nederlandse literatuur al veranderd als een van de Vijftigers. Hij zag als eerste het uitzonderlijke talent van Lucebert, sloot een levenslang verbond met Remco Campert, wierp zich op als theoreticus van de groep en had een centrale rol in de liefdesgeschiedenissen die de onderlinge verhoudingen op de proef stelden. De Tweede Wereldoorlog vormde zijn generatie. Hij zat een halfjaar gevangen wegens publicatie in het illegale tijdschrift Lichting. De biografie van Gerrit Kouwenaar is het verhaal van een levenslang streven naar het volmaakte gedicht, 'een ding van taal' waarin uiteindelijk het

Van een onaanzienlijke kleur in de oudheid groeide blauw uit tot de onbetwiste lievelingskleur van de westerse wereld. Het is de kleur van de verwondering, het spirituele, het absolute, maar ook van het verlangen, de melancholie en de blues. Het inspireerde schilders als Giotto, Vermeer en Chagall en was de inspiratiebron voor vele dichters. De bloemlezing En blauw zal alles zijn (een dichtregel van Jan Hanlo) laat zich bijna lezen als een biografie van blauw. Elisabeth Lockhorn verzamelde een rijke schat aan dichters uit binnen en buitenland. Met gedichten van Paul Celan tot Wallace Stevens, en Nederlandse dichters als Judith Herzberg, Gerrit Kouwenaar, Lieke Marsman, K. Michel en Ilja Leonard Pfeijffer.

Discussies over de oude dag en het einde van het leven zijn sinds de pandemie niet van de lucht. In de meeste van die discussies lijkt het vast te staan: er valt weinig plezier te beleven aan de laatste fase van een mensenleven. Lijden, verdriet, verlies, dat zijn de codewoorden, tonen van steeds donkerder wordend grijs de achtergrond. Poëzie en verbeeldingskracht hebben in dat soort discussies niets te zoeken. Of zou het? In deze bundel zijn gedichten verzameld die dat eenzijdige beeld van een trieste oude dag bijsturen, zonder daarom de realiteit van het ouder worden te verbloemen of te negeren. De auteurs van de gedichten weten waarover ze spreken. Hun verzen zijn het werk van de eigen oude dag, geschreven in een fase van het leven waarin wat in het verschiet ligt onvermijdelijk korter is dan wat was. De geselecteerde dichters zijn niet de minsten. Onder hen vooraanstaande stemmen uit de Nederlandstalige poëzie van de voorbije halve eeuw: Gerrit Kouwenaar, Cees Nooteboom, Toon

Tessa de Loo's De tweeling na dertig jaar Tessa de Loo's nieuwe roman, De stad in je hoofd, gaat over het vergisbombardement in Nijmegen, een ramp van formaat waarover meer dan een halve eeuw besmuikt gezwegen werd. Het is niet voor het eerst dat De Loo een taboe doorbrak: dertig jaar eerder schudde ze Europa wakker door in De tweeling aandacht te vragen voor de trauma's die veel Duitse burgers aan hun oorlog hebben overgehouden. Tijd voor een terugblik vond Reinjan Mulder, die uit de eerste hand verslag doet. Wake-up-call: literatuur als droom en toe-eigening De Parelduiker publiceert de bevlogen rede van bijzonder hoogleraar Michiel van Kempen over de vraag hoe een witte scribent zich kan opstellen in wakkere tijden. Hij geeft ongezouten kritiek op 'culturele toe-eigening' en hekelt het verbod op het gebruik van het woord slaaf. Wie verraadde Gerrit Kouwenaar? In de winter van 1943 publiceerde de jonge dichter Gerrit Kouwenaar zijn eerste verzen in het clandestiene tijdschrift

Het werk van Jan G. Elburg (1919-1992) is zoals hij zelf was: geëngageerd, vol erotiek en plezier in het leven, speels maar met scherpe kantjes. Dat blijkt zowel uit zijn poëzie als uit zijn beeldende kunst. Elburg werd in Zeeland geboren en groeide op in Amsterdam-Noord. Hij werd laborant, vocht op 10 mei 1940 tegen de ss, ging in het verzet en werd communist uit overtuiging, maar geen partijlid. Met mededichters Gerrit Kouwenaar en Lucebert sloot hij zich aan bij de experimentele schilders van Cobra en hij werd een van de Vijftigers die de Nederlandse poëzie vernieuwden. Zijn eerste verzamelbundel noemde hij Drietand, als een verwijzing naar het prikkelende in zijn werk. Al jong gegrepen door zowel het surrealisme als de troubadourspoëzie, ontwikkelde Elburg zich als dubbeltalent: dichter en beeldend kunstenaar. De dichter speelde een leven lang met de taal (zijn grote liefde) en schreef een poëzie die duister of glashelder kan zijn maar altijd fascinerend is. De kunstenaar

Voor veel lezers van de dichter Gerrit Kouwenaar zal de kennismaking met zijn korte roman Val, bom een verrassing zijn. Hij publiceerde het boek aan het begin van de jaren vijftig, voordat hij voorgoed het pad van de poëzie insloeg. Val, bom is het met inlevingsvermogen, gevoeligheid en intelligentie vertelde verhaal van de zeventienjarige scholier Karel Ruis in de meidagen van 1940. Voor hem is het uitbreken van de oorlog het moment waarop zijn beschermde en besloten leven met een bominslag wordt opengerukt. Hij vervult een vertrouwelijke missie (het bezorgen van een brief aan de Joodse minnares van zijn oom) en beleeft een verliefdheid (op de dochter van deze vrouw), waarna de toekomst alleen nog verlies en eenzaamheid in petto lijkt te hebben. Het boek doet sterk denken aan De avonden van Gerard Reve en De tranen der acacia's van W.F. Hermans. Val, bom is het verhaal van een breuk en beschrijft voor een deel ook de ervaring en gemoedstoestand van de jonge Gerrit Kouwenaar zelf.